Mátyás Bittenbinder en de gevaarlijke medicijnkast van de natuur

Al van jongs af aan was Mátyás Bittenbinder (33) gefascineerd door gif en de dieren die het produceren. Die kinderlijke verwondering groeide uit tot een loopbaan als bioloog en verhalenverteller. Of hij nu onderzoek doet naar slangengif, schrijft over giftige dieren of vertelt op tv en in het museum: Mátyás laat zien dat gif niet alleen gevaarlijk is, maar ook een bron van kennis en genezing.

Van dodelijk wapen tot levensreddend medicijn

“Gif is een fascinerend goedje. Miljoenen jaren evolutie hebben het geperfectioneerd tot een verfijnd wapen dat in één klap het zenuwstelsel kan lamleggen, bloed kan stollen of weefsels kan afbreken. Met andere woorden: gif is een soort biologisch clusterbombardement met maar één doel: het lichaam van een prooi of predator zo snel mogelijk uitschakelen. Dit klinkt misschien angstaanjagend, maar juist dáárin schuilt de schoonheid van dit wonderlijke goedje voor de wetenschap. Want het slim en gedoseerd toepassen kan datzelfde gif veranderen van dodelijk wapen in genezend medicijn.”

“Wereldwijd bestaan honderdduizenden giftige dierensoorten. Slangen, schorpioenen, spinnen, kwallen, vlinders en zelfs vogels: ieder heeft z’n eigen gifcocktail. Deze moleculaire cocktails zijn vaak zeer specifiek én effectief, omdat ze aangrijpen op belangrijke processen in het lichaam, zoals de bloedstolling of de ademhaling. Dat maakt ze goud waard voor wetenschappers: een goed gekozen toxine kan de sleutel zijn om ziektes te genezen.”

De natuur heeft miljoenen jaren gratis vooronderzoek gedaan; wij hoeven alleen maar te kijken wat we ermee kunnen

“Dit lijkt misschien te mooi om waar te zijn, maar er zijn genoeg voorbeelden die laten zien wat mogelijk is. Zo vindt een middel tegen hoge bloeddruk zijn oorsprong in een eiwit uit het gif van een Braziliaanse slang. Door dit molecuul te bestuderen konden chemici het namaken in het lab – wat een doorbraak bleek te zijn in de behandeling van mensen met een te hoge bloeddruk. Een ander voorbeeld is een medicijn voor diabetes type 2, dat is afgeleid van een hormoonachtig eiwit uit het speeksel van een giftige hagedis. Of denk aan een krachtig pijnstillend middel, afgeleid van een toxine uit het gif van een slak, ontwikkeld voor patiënten bij wie reguliere pijnstillers niet werken. Als gifonderzoeker zie ik dagelijks hoeveel kansen hier nog liggen en hoeveel onderzoek er nog gedaan moet worden.”

De natuur als gratis laboratorium

“Kortom: wat ooit bedoeld was om een prooi in één klap uit te schakelen, blijkt in andere handen een bron van genezing. De natuur heeft miljoenen jaren gratis vooronderzoek gedaan; wij hoeven alleen maar te kijken wat we ermee kunnen. En de mogelijkheden? Die zijn zo goed als onbegrensd – zolang we de natuur maar beschermen zodat deze ‘natuurlijke medicijnkast’ niet verloren gaat.”