Afgelopen jaar kregen zo’n 7500 mensen in Nederland te maken met melanoom: een vorm van kanker op de huid. Door middel van de Merlin Assay kunnen mensen met een laag risico op een uitzaaiing van melanoom sneller worden geïdentificeerd en kan er in bepaalde situaties worden afgezien van een regelmatig uitgevoerde operatie.
Wat is melanoom en hoe herken je het?
“Een melanoom is een vorm van kanker op de huid, wat je herkent aan een plekje dat op een moedervlek lijkt. Deze kan als nieuw worden opgemerkt, maar kan er ook al jaren zitten. Wat opvalt is dat deze moedervlek door de ongeremde deling van cellen in verloop van tijd kan veranderen van uiterlijk. Als je zoiets opmerkt is het een goed idee om ermee naar de huisarts te gaan”, vertelt Robert Stassen, Arts-Onderzoeker Oncologische Chirurgie en Interne Oncologie aan het Erasmus MC.
“Als de huisarts melanoom vermoedt zal hij deze zelf weghalen, of een patiënt doorverwijzen naar een dermatoloog waar het plekje wordt weggesneden. Wordt er dan door een patholoog melanoom vastgesteld, dan wordt een groot deel van de patiënten doorverwezen naar een chirurg. Een melanoom kan namelijk uitzaaien naar de lymfeklieren en andere organen. Hoe dikker het melanoom, hoe groter de kans dat het uitzaait. Onder een bepaalde dikte van het melanoom achten we het risico hierop verwaarloosbaar, daarboven komen patiënt in aanmerking voor een aanvullende operatie.”
“Boven een bepaald risico zal de chirurg de schildwachtklierprocedure voorstellen, waarbij de schildwachtklier wordt verwijderd. De schildwachtklier is de eerste lymfeklier die het lymfevocht uit het melanoom ontvangt en daarom in de meeste gevallen de eerste plek waar het melanoom naartoe uitzaait. Het geeft een indicatie van prognose en tegenwoordig heeft de uitslag ook behandelconsequenties. Want wanneer er uitzaaiingen worden gevonden, is het noodzakelijk om een behandelplan op te stellen.”
Veel melanoompatiënten gaan dus onder het mes met de schildwachtklierprocedure. Is dat écht bij iedereen nodig, en wat is de rol van het CP-GEP voorspelmodel (Merlin Assay) en de fast-track studie in dit proces?
“Het betreft ongeveer de helft van de patiënten met melanoom die in aanmerking komt voor de schildwachtklierprocedure. Voor de meerderheid van deze patiënten voeren we deze ook daadwerkelijk uit. Bij een gedeelte van de patienten worden ook uitzaaiigen in de lymfeklier gevonden. Deze patienten worden doorverwezen voor behandeling van de uitzaaiingen. Echter weten we dat na de operatie blijkt dat 70-85% van deze patiënten geen uitzaaiing in de klierheeft. Vanzelfsprekend is dit zeer positief nieuws voor een patiënt.
Helaas kent deze operatie net zoals alle andere operaties complicaties. Bij circa één op de tien patienten is er sprake van een nabloeding, wondinfectie en in zeldzame gevallen lymfeoedeem. Maar ongeacht of er complicaties opspelen, wil een patiënt uiteraard geen operatie ondergaan als de toegevoegde waarde beperkt is. Als we dus voorafgaand aan de operatie al kunnen voorspellen welke patiënten geen uitzaaiing hebben, dan zouden we bij deze patiënten wellicht van een operatie kunnen afzien. Dat zou betekenen dat we de zorg meer kunnen personaliseren en daarnaast de druk op de zorg kunnen verlichten.”
SkylineDx heeft daarom de Merlin Assay ontwikkeld: een voorspelmodel voor uitzaaiingen in de schildwachtklier. “Het model bestaat uit 3 delen, namelijk een klinisch deel (leeftijd ten tijde van diagnose), een pathologisch deel (de dikte van het melanoom) en het gen-expressieprofiel (waarbij gekeken wordt naar bepaalde genen die een rol spelen in de uitzaaiing van een tumorcel). Met dit CP-GEP model kunnen we met grote zekerheid een deel van de patiënten zonder uitzaaiing identificeren.”
“Vanwege de COVID-pandemie, waarbij er enorme druk op zorg is komen te staan en dus ook op operaties waaronder een schildwachtklieroperatie, wilden we kijken of het haalbaar was om het CP-GEP model ook in de praktijk toe te passen. We hebben daarom in het Erasmus MC de CP-GEP fast-track studie opgezet in samenwerking met drie andere Nederlandse ziekenhuizen (Isala Zwolle, Leids Universitair Medisch Centrum en Maastricht Universitair Medisch Centrum+), om te kijken of we de uitslag van de test op korte termijn terug kunnen hebben zodat we eventueel van een operatie kunnen afzien.
Wat we zagen was dat we de resultaten binnen ongeveer twee weken terug hadden en het daarmee mogelijk was om de test te gebruiken in de praktijk. Zo zouden we dus in korte tijd laag-risico melanoompatiënten kunnen identificeren, om zo te kijken voor wie het veilig is af te zien van de schildwachtprocedure.”
Dat is dus erg tijds- en kostenbesparend voor zowel patiënt als de zorg.
“Klopt. Echter blijft het belangrijkste doel van de test om voor iedere patiënt de optimale behandeling te kunnen bieden. Het bespaart namelijk niet alleen de patiënt een operatie, maar het kan ook voor geruststelling zorgen. In de toekomst zou het fantastisch zijn als we voortijdig alle patiënten kunnen identificeren die veilig van deze operatie af kunnen zien. De diagnose kanker zorgt toch voor een hoop onzekerheid bij patiënten. Als we het aantal schildwachtklierprocedures voor patiënten met melanoom kunnen terugdringen, dan wordt er ook bespaard op zorg en wordt de druk wat weggenomen.”
“Tot slot kan het ons ook helpen in de besluitvorming in de toekomst; neem bijvoorbeeld een patiënt van 35 jaar met een melanoom dat relatief gunstige kenmerken heeft. Als specialist kun je dan twijfelen over het uitvoeren van de ingreep, en heb je misschien te maken met een zenuwachtige patiënt. Als je dan een uitslag krijgt van de test, waarbij er een laag risico is op een uitzaaiing in de lymfeklier, geeft dat een bevestigende reden om af te zien van de ingreep.”
Robert Stassen
Arts-Onderzoeker Oncologische Chirurgie
en Interne Oncologie aan het Erasmus MC