Ons afweersysteem beschermt ons tegen lichaamsvreemde indringers, zoals bacteriën en virussen. Onderzoekers proberen afweercellen te trainen om óók kankercellen aan te vallen. Prof. Arjan Griffioen (Amsterdam UMC) durft nog een stapje verder te denken: hij wil het afweersysteem stimuleren om te voorkomen dat mensen überhaupt kanker krijgen.
Het is een heel verre stip aan de horizon, nuanceert hij alvast. “Het kost jaren om een middel te onderzoeken in het laboratorium en de stap naar zieke mensen te maken, laat staan om de stap te maken naar vaccinatie van gezonde mensen. Daarvoor gelden strenge regels. Ik denk echter dat er een goede kans is dat we met dit onderzoek iets kunnen betekenen, dus dan moet je het gewoon proberen!”
Hoe werkt het vaccin?
De professor begint zijn verhaal waar ook het verhaal van een tumor begint. “Iedere tumor ontstaat uit een goedaardige situatie. Een darmpoliep kan uitgroeien tot darmkanker. Alles wat daarvoor gebeurde is goedaardig, maar opeens is er een ‘switch’ en zijn de cellen kwaadaardig. Eén van de eerste processen die daarbij ‘aan’ gaat, is angiogenese: de vorming van nieuwe bloedvaten. Want als een tumor wil groeien, bijvoorbeeld van twee millimeter naar twee centimeter, zijn er behoorlijk wat bloedvaten nodig. Het moment dat angiogenese begint noemen we de angiogenic switch.”
“Een preventief vaccin scheelt veel kosten voor de maatschappij.”
Wanneer zoiets gebeurt in het lichaam, is het afweersysteem in principe in staat om in te grijpen. Witte bloedcellen doen daarbij dienst als een soort ‘verkenners’, zij zijn de eersten die onraad ruiken. Maar tumoren doen iets slims, vertelt Griffioen. “In gezonde bloedvaten zitten zogeheten adhesiemoleculen waar witte bloedcellen aan vast kunnen plakken. Maar in de bloedvaten die de tumor aanmaakt, zijn die moleculen er niet. Daardoor zit de tumor lekker veilig voor de witte bloedcellen.”
De onderzoeker doorziet het trucje van deze tumoren. “Wij zoeken uit welke eiwitten wél op bloedvaten van de tumor zitten, maar niet in gezond weefsel. We hebben een stuk of vijftien van zulke eiwitten gevonden. We gaan in dit project proberen om deze eiwitten te blokkeren met vaccins, zodat het afweersysteem deze stoffen aanvalt en de angiogenic switch wordt voorkomen.”
Behandelen, voorkomen, of beide?
Of het daarmee ook echt mogelijk is om kanker te voorkomen, moet nog blijken. “Je moet van goeden huize komen om dit proces tegen te houden. Maar zelfs als we met bloedvatremming alleen de groei van de tumor kunnen remmen, dan kan er alsnog een goed behandelend vaccin uitrollen voor mensen die al kanker hebben.”
Tot slot wijst de onderzoeker op de te verwachten kosten van zijn vaccin. Want dure medicijnen zijn een ‘hot topic’, ook voor KWF. “Ik kan wel begrijpen dat we een middel dat 150.000 euro per jaar kost niet voor iedereen kunnen betalen. Onze methode kan echter een stuk goedkoper. Bovendien scheelt een preventief vaccin sowieso veel kosten voor de maatschappij.”