Er worden hoopvolle resultaten geboekt bij de behandeling van metabole ziekten. Drie experts op het gebied van metabole ziekten vertellen over ontwikkelingen van nieuwe therapieën.
Dr. Pim Pijnappel
Hoofd van de onderzoeksgroep Moleculaire Stamcel Biologie Erasmus MC
Pijnappel doet onderzoek naar nieuwe behandelingen voor metabole ziekten zoals de ziekte van Pompe en Mucopolysaccharidoses
Welke recente ontwikkelingen zijn er op het gebied van metabole ziekten?
“Gentherapie met virussen die het ontbrekende gen kunnen inbrengen in het lichaam is sterk in opkomst. Met het AAV-virus wordt bijvoorbeeld een gen in de lever gebracht waardoor de lever het ontbrekende enzym gaat aanmaken.
Nadeel is dat dit virus het DNA van de cellen niet verandert. Als de cellen gaan delen, deelt het gen niet mee. Daarom is deze behandeling vaak ongeschikt voor baby’s en heel jonge kinderen.
Het kan alleen worden toegediend in organen waar nauwelijks of geen celdeling meer plaatsvindt. Maar het lentivirus verandert het DNA wel. Het gen wordt aangebracht in het DNA van stamcellen uit het beenmerg, die het ontbrekende enzym afgeven aan het bloed.
Via het bloed komt het ook in andere organen terecht. Groot voordeel van deze behandeling is bovendien dat het de bloed-hersenenbarrière passeert. Ook daar kunnen genetische afwijkingen worden hersteld.
Dit betreft een eenmalige behandeling met een potentieel levenslang effect.”
Wat is de grootste winst voor de patiënt?
“Een van de behandelingsmogelijkheden voor bepaalde metabole ziekten is enzymtherapie. Daarbij wordt levenslang iedere week of om de week een infuus toegediend. Dit is belastend voor de patiënt.
Het doel van gentherapie is dat je jarenlang niet meer hoeft te worden behandeld. Gentherapie biedt daarmee hoop op een enorme verbetering van de kwaliteit van leven.”
Is er een oplossing voor metabole ziekten nabij?
“Metabole ziekten vormen een grote groep van verschillende aangeboren ziekten. Er wordt heel hard gewerkt aan meer en betere behandelmogelijkheden, maar daar is veel onderzoek voor nodig.
Voorwaarden voor behandeling zijn een vroege en juiste diagnose. Dat kan bij die metabole ziekten die wij goed kennen. Helaas zijn veel metabole ziekten nog onbekend, of worden ze pas in een laat stadium ontdekt.
Het is echt noodzakelijk om intensief onderzoek te doen naar het ontstaan en de behandeling daarvan.”
Dr. Sabine Fuchs
Kinderarts metabole ziekten UMC Utrecht
Fuchs doet onderzoek met leverstamcellen
Welke recente ontwikkelingen zijn er op het gebied van metabole ziekten?
“Op dit moment worden een paar metabole ziekten behandeld met transplantatie van gezonde stamcellen uit navelstrengbloed of uit beenmerg. Wij willen stamceltransplantaties effectiever maken door ze te combineren met gentherapie.
Hierdoor maken de stamcellen ook veel meer van het ontbrekende eiwit aan. In de toekomst verwachten wij ook stamcellen van de patiënt zelf genetisch te kunnen corrigeren.
Dat kan dan gaan om stamcellen uit het beenmerg, maar ook uit andere organen zoals de lever of een spier. De combinatie van stamceltransplantatie met gentherapie kan verbetering brengen bij ziekten waarbij huidige behandelmethoden nog geen optimaal effect hebben.
Wij hopen dat wij hierdoor ook symptomen kunnen behandelen in organen die met de huidige methoden nu nog onvoldoende bereikt worden zoals het skelet, de ogen en de hersenen.”
Wat is de grootste winst voor de patiënt?
“Transplantatie met eigen genetisch gecorrigeerde stamcellen in bijvoorbeeld de lever is een minder ingrijpende behandeling dan een lever- of beenmergtransplantatie.
Ook zijn er minder afweer onderdrukkende medicijnen nodig. Daardoor kan het een behandeling zijn voor patiënten die niet in aanmerking komen voor een andere transplantatie.”
Is er een oplossing voor metabole ziekten nabij?
“Metabole ziekten uitbannen is een utopie. Wel kunnen wij nu veel beter en sneller (genetische) diagnoses stellen. Als je daardoor het mechanisme van de ziekte beter begrijpt, kun je ook beter behandelingen ontwikkelen.
Ook zijn er veel nieuwe mogelijkheden met genetische correctie, RNA (ribonucleïnezuur) van het ontbrekende eiwit, stamcellen en geneesmiddelen. Daarnaast kun je denken aan combinaties van verschillende technieken zoals gentherapie en stamcellen.
Onderzoek hiernaar kan het leven van patiënten met metabole ziekten aanzienlijk verbeteren.”
Prof. Clara van Karnebeek
Kinderarts, geneticus metabole ziekten en hoogleraar Metabole ziekten Radboud Universiteit/Radboudumc
Karnebeek expert op het gebied van vroege diagnose en innovatieve behandeling van erfelijke metabole ziekten
Welke recente ontwikkelingen zijn er op het gebied van metabole ziekten?
“Dat enkele metabole ziekten al bijna 100 jaar behandelbaar zijn met diëten (te weten PKU) is een feit. Wat nieuw is, is dat er steeds meer ziekten zijn die wij met dieet, vitamines dan wel supplementen kunnen behandelen.
Van één metabole ziekte in de jaren 1930 naar nu meer dan 100 in de jaren 2020 is een mooie vooruitgang. Dankzij nieuwe technologieën kunnen wij in beeld brengen wat er gebeurt in de cellen in het lichaam.
Hoe worden vetten, eiwitten en suikers afgebroken en omgezet in energie. Waar gaat het verkeerd. Hoe kunnen wij dat voorkomen. Zelfs bij ziekten waarbij wij het niet verwachten, zien wij effecten waardoor er nieuwe kansen zijn om in te grijpen met een dieet.
Voeding die speciaal is aangepast, kan problemen voorkomen en verhelpen. Het wordt naar mijn idee nog te weinig ingezet. Je kunt er enorm veel mee doen en bereiken.”
Wat is de grootste winst voor de patiënt?
“Een medisch dieet volgen is ingrijpend. Een keer uit de band springen, kan ernstige metabole ontregeling met epilepsie en zelfs een coma tot gevolg hebben.
Maar als je geen andere optie hebt, dan is voeding als medicijn de beste mogelijkheid. Het bijzondere is dat je doorgaans gezond oud kunt worden als je het dieet strikt volgt. Weten wat je wel en niet mag eten, vergt veel van de patiënt en van het gezin.
Daarom hebben wij speciale apps ontwikkeld (www.eiwitkenner.nl) die precies aangeven welke stoffen in welke producten zitten. Je kunt menu-suggesties krijgen en bijhouden wat je gegeten hebt. Dat maakt het al een stuk makkelijker om je aan de voorschriften te houden.”
Is het mogelijk om metabole ziekten volledig uit te bannen?
“De komende tien jaar hopen wij metabole ziekten steeds beter te kunnen herkennen. Het uitbannen van metabole ziekten is niet reëel, maar de gevolgen ervan beperken door tijdige diagnose dat is waar wij voor staan.
Een gezonde toekomst voor alle patiënten met een metabole ziekte. Wordt je kindje geboren met een metabole ziekte dan zijn er gelukkig al heel veel behandelmogelijkheden. Er zijn zelfs therapieën waarmee je het onderliggende probleem op DNA- of celniveau kunt repareren.”